A   U N   P O E T A   M U E R T O (F. G. L.) Así como en la roca nunca vemos la clara flor abrirse, entre un pueblo hosco y duro no brilla hermosamente el fresco y alto ornato de la vida. Por esto te mataron, porque eras verdor en nuestra tierra árida y azul en nuestro oscuro aire. Leve es la parte de la vida que como dioses rescatan los poetas. El odio y destrucción perduran siempre sordamente en la entraña toda hiel sempiterna del español terrible, que acecha lo cimero con su piedra en la mano. Triste sino nacer con algún don ilustre aquí, donde los hombres en su miseria sólo saben el insulto, la mofa, el recelo profundo ante aquel que ilumina las palabras opacas por el oculto fuego originario. La sal de nuestro mundo eras, vivo estabas como un rayo de sol, y ya es tan sólo tu recuerdo quien yerra y pasa, acariciando el muro de los cuerpos con el dejo de las adormideras que nuestros predecesores ingirieron a orillas del olvido. Si tu ángel acude a la memoria, sombras son estos hombres que aún palpitan tras las malezas de la tierra; la muerte se diría más viva que la vida porque tú estás con ella, pasado el arco de su vasto imperio, poblándola de pájaros y hojas con tu gracia y tu juventud incomparables. Aquí la primavera luce ahora. Mira los radiantes mancebos que vivo tanto amaste efímeros pasar juntos al fulgor del mar. Desnudos cuerpos bellos que se llevan tras de sí los deseos con su exquisita forma, y sólo encierran amargo zumo, que no alberga su espíritu un destello de amor ni de alto pensamiento. Igual todo prosigue, como entonces, tan mágico, que parece imposible la sombra en que has caído. Mas un inmenso afán oculto advierte que su ignoto aguijón tan sólo puede aplacarse en nosotros con la muerte. Como el afán del agua, a quien no basta esculpirse en las olas, sino perderse anónima en los limbos del mar. Pero antes no sabías la realidad más honda de este mundo: el odio, el triste odio de los hombres, que en ti señalar quiso por el acero horrible su victoria, con tu angustia postrera bajo la luz tranquila de Granada, distante entre cipreses y laureles, y entre tus propias gentes y por las mismas manos que un día servilmente te halagaran. Para el poeta la muerte es la victoria; un viento demoníaco le impulsa por la vida, y si una fuerza ciega sin comprensión de amor transforma por un crimen a ti, cantor, en héroe, contempla en cambio, hermano, cómo entre la tristeza y el desdén un poder más magnánimo permite a tus amigos en un rincón pudrirse libremente. Tenga tu sombra paz, busque otros valles, un río donde el viento se lleve los sonidos entre juncos y lirios y el encanto tan viejo de las aguas elocuentes, en donde el eco como la gloria humana ruede, como ella de remoto, ajeno como ella y tan estéril. Halle tu gran afán enajenado el puro amor de un dios adolescente entre el verdor de las rosas eternas; porque este ansia divina, perdida aquí en la tierra, tras de tanto dolor y dejamiento, con su propia grandeza nos advierte de alguna mente creadora inmensa, que concibe al poeta cual lengua de su gloria y luego le consuela a través de la muerte. L A   F U E N T E Hacia el pálido aire se yergue mi deseo, fresco rumor insomne en fondo de verdura, como esbelta columna, mas truncada su gracia corona de las aguas la calma ya celeste. Plátanos y castaños en lisas avenidas se llevan a lo lejos mi suspiro diáfano, de las sendas más claras a las nubes ligeras, con el lento aleteo de las palomas grises. Al pie de las estatuas por el tiempo vencidas, mientras copio su piedra, cuyo encanto ha fijado mi trémulo esculpir de líquidos momentos, única entre las cosas, muero y renazco siempre. Este brotar continuo viene de la remota cima donde cayeron dioses, de los siglos pasados, con un dejo de paz, hasta la vida que dora vagamente mi azul ímpetu helado. Por mí yerran al viento apaciguados dejos de las viejas pasiones, glorias, duelos de antaño, y son, bajo la sombra naciente de la tarde, misterios juntos al vano rumor de los efímeros. El hechizo del agua detiene los instantes; soy divino rescate a la pena del hombre, forma de lo que huye de la luz a la sombra, confusión de la muerte resuelta en melodía. L A   V I S I T A   D E   D I O S Pasada se halla ahora la mitad de mi vida. El cuerpo sigue en pie y las voces aún giran y resuenan con encanto marchito en mis oídos, mas los días esbeltos ya se marcharon lejos; sólo recuerdos pálidos de su amor me han dejado. Como el labrador al ver su trabajo perdido vuelve al cielo los ojos esperando la lluvia, también quiero esperar en esta hora confusa unas lágrimas divinas que aviven mi cosecha. Pero hondamente fijo queda el desaliento, como huésped oscuro de mis sueños. ¿Puedo esperar acaso? Todo se ha dado al hombre tal distracción efímera de la existencia; a nada puede unir este ansia suya que reclama una pausa de amor entre la fuga de las cosas. Vano sería dolerse del trabajo, la casa, los amigos perdidos en aquel gran negocio demoníaco de la guerra. Estoy en la ciudad alzada para su orgullo por el rico, adonde la miseria oculta canta por las esquinas o expone dibujos que me arrasan de lágrimas los ojos. Y mordiendo mis puños con tristeza impotente aún cuento mentalmente mis monedas escasas, porque un trozo de pan aquí y unos vestidos suponen un esfuerzo mayor para lograrlos que el de los viejos héroes cuando vencían monstruos, rompiendo encantos con su lanza. La revolución renace siempre, como un fénix llameante en el pecho de los desdichados. Esto lo sabe el charlatán bajo los árboles de las plazas, y su baba argentina, su cascabel sonoro, silbando entre las hojas, encanta al pueblo robusto y engañado con maligna elocuencia, y canciones de sangre acunan su miseria. Por mi dolor comprendo que otros inmensos sufren hombres callados a quienes falta el ocio para arrojar al cielo su tormento. Mas no puedo copiar su enérgico silencio, que me alivia este consuelo de la voz, sin tierra y sin amigo, en la profunda soledad de quien no tiene ya nada entre sus brazos, sino el aire en torno, lo mismo que un navío al alejarse sobre el mar. ¿Adónde han ido las viejas compañeras del hombre? Mis zurcidoras de proyectos, mis tejedoras de esperanzas han muerto. Sus agujas y madejas reposan con polvo en un rincón, sin la melodía del trabajo. Como una sombra aislada al filo de los días, voy repitiendo gestos y palabras mientras lejos escucho el inmenso bostezo de los siglos pasados. El tiempo, ese blanco desierto ilimitado, esa nada creadora, amenaza a los hombres y con luz inmortal se abre ante los deseos juveniles. Unos quieren asir locamente su mágico reflejo, mas otros le conjuran con un hijo ofrecido en los brazos como víctima, porque de nueva vida se mantiene su vida como el agua del agua llorada por los hombres. Pero a tí, Dios, ¿con qué te aplacaremos? Mi sed eras tú, tú fuiste mi amor perdido, mi casa rota, mi vida trabajada, y la casa y la vida de tantos hombres como yo a la deriva en el naufragio de un país. Levantados de naipes, uno tras otro iban cayendo mis pobres paraísos. ¿Movió tu mano el aire que fuera derribándolos y tras ellos, en el profundo abatimiento, en el hondo vacío, se alza al fin ante mí la nube que oculta tu presencia? No golpees airado mi cuerpo con tu rayo: si el amor no eres tú, ¿quién lo será en tu mundo? Compadécete al fin, escucha este murmullo que ascendiendo llega como una ola al pie de tu divina indiferencia. Mira las tristes piedras que llevamos ya sobre nuestros hombros para enterrar tus dones: la hermosura, la verdad, la justicia, cuyo afán imposible tú sólo eras capaz de infundir en nosotros. Si ellas murieran hoy, de la memoria tú te borrarías como un sueño remoto de los hombres que fueron. A T A R D E C E R   E N   L A   C A T E D R A L Por las calles desiertas nadie. El viento y la luz sobre las tapias que enciende los aleros al sol último. Tras una puerta se queja el agua oculta. Ven al la catedral, alma de soledad temblando. Cuando el labrador deja en esta hora abierta ya la tierra con los surcos, nace de la obra hecha gozo y calma. Cerca de Dios se halla el pensamiento. Algunos chopos secos, llama ardida levantan por el campo, como el humo alegre en los tejados de las casas. Vuelve un rebaño junto al arroyo oscuro donde duerme la tarde entre la hierba. El frío está naciendo y es el cielo más hondo. Como un sueño de piedra, de música callada, desde la flecha erguida de la torre hasta la lonja de anchas losas grises, la catedral extática aparece, toda reposo: vidrio, madera, bronce. Fervor puro a la sombra de los siglos. Una vigilia dicen esos ángeles y su espada desnuda sobre el pórtico, florido con sonrisas por los santos viejos, como huerto de otoño que brotara musgos entre las rosas esculpidas. Aquí encuentran la paz los hombres vivos, paz de los odios, paz de los amores, olvido dulce y largo, donde el cuerpo fatigado se baña en las tinieblas. Entra en la catedral, ve por las naves altas de esbelta bóveda, gratas a los pasos errantes sobre el mármol, entre columnas, hacia el altar, ascua serena, gloria propicia al alma solitaria. Como el niño descansa, porque cree en la fuerza prudente de su padre; con el vivir callado de las cosas sobre el haz inmutable de la tierra, transcurren estas horas en el templo. No hay lucha ni temor, no hay pena ni deseo. Todo queda aceptado hasta la muerte y olvidado tras de la muerte, contemplando, libres del cuerpo, y adorando. Necesidad del alma exenta de deleite. Apagándose van aquellos vidrios del alto ventanal, y apenas si con oro triste se irisan débilmente. Muere el día, pero la paz perdura postrada entre la sombra. El suelo besan quedos unos pasos lejanos. Alguna forma, a solas reza, caída ante una vasta reja donde palpita el ala de una llama amarilla. Llanto escondido moja el alma, sintiendo la presencia de un poder misterioso que el consuelo creara para el hombre, sombra divina hablando en el silencio. Aromas, brotes vivos surgen afirmando la vida, tal savia de la tierra que irrumpe en milagrosas formas verdes, secreto entre los muros de este templo, el soplo animador de nuestro mundo pasa y orea la noche de los hombres. L Á Z A R O Era de madrugada. Después de retirada la piedra con trabajo, porque no la materia sino el tiempo pesaba sobre ella, oyeron una voz tranquila llamándome, como un amigo llama cuando atrás queda alguno fatigado de la jornada y cae la sombra. Hubo un silencio largo. Así lo cuentan ellos que lo vieron. Yo no recuerdo sino el frío extraño que brotaba desde la tierra honda, con angustia de entresueño, y lento iba a despertar el pecho, donde insistió con unos golpes leves, ávido de tornarse sangre tibia. En mi cuerpo dolía un dolor vivo o un dolor soñado. Era otra vez la vida. Cuando abrí los ojos fue el alba pálida quien dijo la verdad. Porque aquellos rostros ávidos, sobre mí estaban mudos, mordiendo un sueño vago inferior al milagro, como rebaño hosco que no a la voz sino a la piedra atiende, y el sudor de sus frentes oí caer pesado entre la hierba. Alguien dijo palabras de nuevo nacimiento. Mas no hubo allí sangre materna ni vientre fecundado que crea con dolor nueva vida doliente. Sólo anchas vendas, lienzos amarillos con olor denso, desnudaban la carne gris y fláccida como fruto pasado; no el terso cuerpo oscuro, rosa de los deseos, sino el cuerpo de un hijo de la muerte. El cielo rojo se abría hacia lo lejos tras de olivos y de alcores; el aire estaba en calma. Mas temblaban los cuerpos, como las ramas cuando el viento sopla, brotando de la noche con los brazos tendidos para ofrecerme su propio afán estéril. La luz me remordía y hundí la frente sobre el polvo al sentir la pereza de la muerte. Quise cerrar los ojos, buscar la vasta sombra, la tiniebla primaria que su venero esconde bajo el mundo lavando de vergüenzas la memoria. Cuando un alma doliente en mis entrañas gritó, por las oscuras galerías del cuerpo, agria, desencajada, hasta chocar contra el muro de los huesos y levantar mareas febriles por la sangre. Aquel que con su mano sostenía la lámpara testigo del milagro, mató brusco la llama, porque ya el día estaba con nosotros. Una rápida sombra sobrevino. Entonces, hondos bajo una frente, vi unos ojos llenos de compasión, y hallé temblando un alma donde mi alma se copiaba inmensa, por el amor dueña del mundo. Vi unos pies que marcaban la linde de la vida, el borde de una túnica incolora plegada, resbalando hasta rozar la fosa, como un ala cuando a subir tras de la luz incita. Sentí de nuevo el sueño, la locura y el error de estar vivo, siendo carne doliente día a día. Pero él me había llamado y en mí no estaba ya sino seguirle. Por eso, puesto en pie, anduve silencioso, aunque todo para mí fuera extraño y vano, mientras pensaba: así debieron ellos, muerto yo, caminar llevándome a la tierra. La casa estaba lejos; otra vez vi sus muros blancos y el ciprés del huerto. Sobre el terrado había una estrella pálida. Dentro no hallamos lumbre en el hogar cubierto de ceniza. Todos le rodearon en la mesa. Encontré el pan amargo, sin sabor las frutas, el agua sin frescor, los cuerpos sin deseo; la palabra hermandad sonaba falsa, y de la imagen del amor quedaban sólo recuerdos vagos bajo el viento. Él conocía que todo estaba muerto en mí, que yo era un muerto andando entre los muertos. Sentado a su derecha me veía como aquel que festejan al retorno. La mano suya descansaba cerca y recliné la frente sobre ella con asco de mi cuerpo y de mi alma. Así pedí en silencio, como se pide a Dios, porque su nombre, más vasto que los tiempos, los mares, las estrellas, cabe en el desconsuelo del hombre que está solo, fuerza para llevar la vida nuevamente. Así rogué, con lágrimas, fuerza de soportar mi ignorancia resignado, trabajando, no por mi vida ni por mi espíritu, mas por una verdad en aquellos ojos entrevista ahora. La hermosura es paciencia. Sé que el lirio del campo, tras de su humilde oscuridad en tantas noches con larga espera bajo tierra, de largo verde erguido a la corola alba irrumpe un día en gloria triunfante. I M P R E S I Ó N   D E   D E S T I E R R O Fue la pasada primavera, Hace ahora casi un año, en un rincón del viejo Temple, en Londres, con viejos muebles. Las ventanas daban, tras edificios viejos, a lo lejos, entre la hierba el gris relámpago del río. Todo era gris y estaba fatigado igual que el iris de una perla enferma. Eran señores viejos, viejas damas, en los sombreros plumas polvorientas; un susurro de voces allá por los rincones, junto a mesas con tulipanes amarillos, retratos de familia y teteras vacías. La sombra que caía con un olor a gato, despertaba ruidos en cocinas. Un hombre silencioso estaba cerca de mí. Veía la sombra de su largo perfil algunas veces asomarse abstraído al borde de la taza, con la misma fatiga del muerto que volviera desde la tumba a una fiesta mundana. En los labios de alguno allá por los rincones donde los viejos juntos susurraban, densa como una lágrima cayendo, brotó de pronto una palabra: España. Un cansancio sin nombre rodaba en mi cabeza. Encendieron las luces. Nos marchamos. Tras largas escaleras casi a oscuras me hallé luego en la calle, y a mi lado, al volverme, vi otra vez a aquel hombre silencioso, que habló indistinto algo con acento extranjero, un acento de niño en voz envejecida. Andando me seguía como si fuera solo bajo un peso invisible, arrastrando la losa de su tumba; mas luego se detuvo. "¿España?", dijo. "Un nombre. España ha muerto." Había una súbita esquina en la calleja. Le vi borrarse entre la sombra húmeda. C E M E N T E R I O   E N   L A   C I U D A D Tras de la reja abierta entre los muros, la tierra negra sin árboles ni hierba, con bancos de madera donde allá al la tarde se sientan silenciosos unos viejos. En torno están las casas, cerca hay tiendas, calles por las que juegan niños, y los trenes pasan al lado de las tumbas. Es un barrio pobre. Como remiendos de las fachadas grises, cuelgan en las ventanas trapos húmedos de lluvia. Borradas están ya las inscripciones de las losas con muertos de dos siglos, sin amigos que les olviden, muertos clandestinos. Mas cuando el sol despierta, porque el sol brilla algunos días hacia junio, en lo hondo algo deben sentir los huesos viejos. Ni una hoja ni un pájaro. La piedra nada más. La tierra. ¿Es el infierno así? Hay dolor sin olvido, con ruido y miseria, frío largo y sin esperanza. Aquí no existe el sueño silencioso de la muerte, que todavía la vida se agita entre estas tumbas, como una prostituta prosigue su negocio bajo la noche inmóvil. Cuando la sombra cae desde el cielo nublado y el humo de las fábricas se aquieta en polvo gris, vienen de la taberna voces, y luego un tren que pasa agita largos ecos como bronce iracundo. No es el juicio aún, muertos anónimos. Sosegaos, dormid: dormid si es que podéis. Acaso Dios también se olvida de vosotros. J A R D Í N   A N T I G U O Ir de nuevo al jardín cerrado, que tras los arcos de la tapia, entre magnolios, limoneros, guarda el encanto de las aguas. Oír de nuevo en el silencio, vivo de trinos y de hojas, el susurro tibio del aire donde las almas viejas flotan. Ver otra vez el cielo hondo a lo lejos, la torre esbelta tal flor de luz sobre las palmas: las casas todas siempre bellas. Sentir otra vez, como entonces, la espina aguda del deseo, mientras la juventud pasada vuelve. Sueño de un dios sin tiempo. L A   A D O R A C I Ó N   D E   L O S   M A G O S I VIGILIA Melchor La soledad. La noche. La terraza. La luna silenciosa en las columnas. Junto al vino y las frutas, mi cansancio. Todo lo cansa el tiempo, hasta la dicha, perdido su sabor, después amarga, y hoy sólo encuentro en los demás mentira, aquí en mi pecho aburrimiento y miedo. Si la leyenda mágica se hiciera realidad algún día. La profética estrella, que naciendo de las sombras pura y clara, trazara sobre el cielo, tal sobre faz etíope una lágrima, la estela misteriosa de los dioses ha de encarnarse la verdad divina donde oriente esa luz. ¿Será la magia, ida la juventud con su deseo, posible todavía? Si yo pienso aquí, bajo los ojos de la noche, no es menor maravilla: si yo vivo, bien puede un Dios vivir sobre nosotros. Mas nunca nos consuela un pensamiento, sino la gracia muda de las cosas. Que dulce está la noche. Cuando el aire a la terraza trae desde lejos un aroma de nardo y, como un eco, el son adormecido de las aguas, siento animarse en mí la forma vaga de la edad juvenil con su dulzura. Así al tiempo sin fondo arroja el hombre consuelos ilusorios, penas ciertas, y así alienta el deseo. Un cuerpo solo, arrullando su miedo y su esperanza, desde la sombra pasa hacia la sombra. Mas tengo sed. Lágrimas de la viña, frescas al labio con frescor ardiente, tal si un rayo de sol atravesara la neblina. Delicia de los frutos de piel tersa y oscura, como un cuerpo ofrecido en la rama del deseo. Señor, danos la paz de los deseos satisfechos, de las vidas cumplidas. Ser tal la flor que nace y luego abierta respira en paz, cantando bajo el cielo con luz de sol, aunque la muerte exista: la cima ha de anegarse en la ladera. Demonio Gloria a Dios en las alturas del cielo, tierra sobre los hombres en su infierno. Melchor Sin que su abismo lo profane el alba, pálida está la noche. Y esa estrella más pura que los rayos matinales, al dar su luz palpita como sangre manando alegremente de la herida. ¡Pronto, Eleazar, aquí! Hombres que duermen y de un sueño de siglos Dios despierta. Que enciendan las hogueras en los montes, llevando el fuego rápido la nueva a las lindes de reinos tributarios. Al alba he de partir. Y que la muerte no me ciegue, mi Dios, sin contemplarte. II LOS   REYES Baltasar Como pastores nómadas, cuando hiere la espada del invierno, tras una estrella incierta vamos, atravesando de noche los desiertos, acampados de día junto al muro de alguna ciudad muerta, donde aúllan chacales; mientras, abandonada nuestra tierra, sale su cetro a plaza, para ambiciosos o charlatanes que aún exploten el viejo afán humano de atropellar la ley, el orden. Buscamos la verdad, aunque verdades en abstracto son cosa innecesaria, lujo de soñadores, cuando bastan menudas verdades acordadas. Mala cosa es tener el corazón henchido hasta dar voces, clamar por la verdad, por la justicia. No se hizo el profeta para el mundo, sino el dúctil sofista que toma el mundo como va: guerras, esclavitudes, cárceles y verdugos son cosas naturales, y la verdad es sueño, menos que sueño, humo. Gaspar Amo el jardín, cuando abren las flores serenas del otoño, el rumor de los árboles, cuya cima dora la luz toda reposo, mientras por la avenida el agua esbelta baila sobre el mármol y a lo lejos se escucha, entre el aire más denso, un pájaro. Cuando la noche llega, y desde el río un viento frío corre sobre la piel desnuda, llama la casa al hombre, hecha voz tibia, entreabiertos sus muros como una concha oscura, con la perla del fuego, donde sueño y deseo juntan sus luces puras. Un cuerpo virgen junto al lecho aguarda desnudo, temeroso, los brazos del amante, cuando a la madrugada penetra y duele el gozo. Esto es la vida. ¿Qué importan la verdad o el poder junto a esto? Vivo estoy. Dejadme así pasar el tiempo en embeleso. Melchor No hay poder sino en Dios, en Dios sólo perdura la delicia; el mar fuerte es su brazo, la luz alegre su sonrisa. Dejad que el ambicioso con sus torres alzadas oscurezca la tierra; pasto serán del huracán, con polvo y sombra confundiéndolas. Dejad que el lujurioso bese y muerda, espasmo tras espasmo; allá en lo hondo siente la indiferencia virgen de los buenos castrados. ¿Por qué os doléis, oh reyes, del poder y la dicha que atrás quedan? Aunque mi vida es vieja no vive en el pasado, sino espera; espera los momentos más dulces, cuando el alma regale la gracia, y el cuerpo sea al fin risueño, hermoso e ignorante. Abandonad el oro y los perfumes, que el oro pesa y los aromas aniquilan. Adonde brilla desnuda la verdad nada se necesita. Baltasar Antífona elocuente, retórica profética de raza a quien escapa con el poder la vida. Pero mi pueblo es joven, es fuerte, y diferente del tuyo israelita. Gaspar Si el beso y si la rosa codicio, indiferente hacia los dioses todos, es porque beso y rosa pasan. Son más dulces los efímeros gozos. Melchor Locos enamorados de las sombras. ¿Olvidáis, tributarios como son vuestros reinos del mío, que aún puedo sujetaros a seguir entre siervos descalzos el rumbo de mi estrella? ¿Qué es soberbia o lujuria ante el miedo, el gran pecado, la fuerza de la tierra? Baltasar Con tu verdad pudiera, si la hallamos, alzar un gran imperio. Gaspar Tal vez esa verdad, como una primavera, abra rojos deseos. III PALINODIA   DE   LA   ESPERANZA   DIVINA Era aquel que cruzábamos, camino abandonado entre arenales, con una higuera seca, un pozo, y el asilo de una choza desierta bajo el frío. Lejos, subiendo entre unos riscos, iba el pastor junto a sus flacas cabras negras. Cuando tras de la noche larga la luz vino, irisando la escarcha sobre nuestros vestidos, faltas de convicción las cosas escaparon como en un sueño interrumpido. Padecíamos hambre, gran fatiga. Al lado de la choza hallamos una viña donde un racimo quedaba todavía, seco, que ni los pájaros lo habían querido. Nosotros lo tomamos: de polvo y agrio vino el paladar teñía. Era bueno el descanso, pero en quietud la indiferencia del paisaje aísla, y añoramos la marcha, la fiebre de la ida. Vimos la estrella hacia lo alto que estaba inmóvil, pálida como el agua en la irrupción del día, una respuesta dando con su brillo tardío del milagro sobre la choza. Los muros sin cobijo y el dintel roto se abrían hacia el campo, desvalidos. Nuestro fervor helado se volvió como el viento de aquel páramo. Dimos el alto. Todos descabalgaron. Al entrar en la choza, refugiados una mujer y un viejo sólo hallamos. Pero alguien más había en la cabaña: un niño entre sus brazos la mujer guardaba, esperamos un dios, una presencia radiante e imperiosa, cuya vista es la gracia, y cuya privación idéntica a la noche del amante celoso sin la amada. Hallamos una vida como la nuestra humana, gritando lastimosa, con ojos que miraban dolientes, bajo el peso de su alma sometida al destino de las almas, cosecha que la muerte ha de segarla. Nuestros dones, aromas delicados y metales puros, dejamos sobre el polvo, tal si la ofrenda rica pudiera hacer al dios. Pero ninguno de nosotros su fe viva mantuvo. Y la verdad buscada sin valor quedó toda, el mundo pobre fue, enfermo, oscuro. Añoramos nuestra corte pomposa, las luchas y las guerras, o las salas templadas, los baños, la sedosa carne propicia de cuerpos aún no adultos, o el reposo del tiempo en el jardín nocturno, y quisimos ser hombres sin adorar a dios alguno. IV SOBRE   EL   TIEMPO   PASADO Mira cómo la luz amarilla de la tarde se tiende con abrazo largo sobre la tierra de la ladera, dorando el gris de los olivos otoñales, ya henchidos por los frutos maduros; mira allá las marismas de niebla luminosa. Aquí, año tras año, nuestra vida transcurre, llevando los rebaños de día por el llano, junto al herboso cauce del agua enfebrecida; de noche hacia el abrigo del redil y la choza. Nunca vienen los hombres por estas soledades, y apenas si una vez les vemos en el zoco del mercado vecino, cuando abre la semana. Esta paz es bien dulce. Callada va la alondra al gozar de sus alas entre los aires claros. Mas la paz, que a las cosas en ocio santifica, aviva para el hombre cosecha de recuerdos. Tiempo atrás, siendo joven, divisé una mañana cruzar por la llanura un extraño cortejo: jinetes en camellos, cubiertos de ropajes cenicientos, que daban un destello de oro. Venían de los montes, pasados los desiertos, de los reinos que lindan con el mar y las nieves, por eso era su marcha cansada sobre el polvo y en sus ojos dormía una pregunta triste. Eran reyes que el ocio y poder enloquecieron, en la noche siguiendo el rumbo de una estrella, heraldo de otro reino más rico que los suyos. Pero vieron la estrella pararse en este llano, sobre la choza vieja, albergue de pastores. Entonces fue refugio dulce entre los caminos de una mujer y un hombre sin hogar ni dineros: un hijo blanco y débil les dio la madrugada. El grito de las bestias acampando en el llano resonó con las voces en extraños idiomas, y al entrar en la choza descubrieron los reyes la miseria del hombre, de que antes no sabían. Luego, como quien huye, el regreso emprendieron. También los caminantes pasaron a otras tierras con su niño en los brazos. Nada supe de ellos. Soles y lunas hubo. Joven fui. Viejo soy. Gentes en el mercado hablaron de los reyes: uno muerto al regreso, de su tierra distante; otro, perdido el trono, esclavo fue, o mendigo; otro a solas viviendo, presa de la tristeza. Buscaban un dios nuevo, y dicen que le hallaron. Yo apenas vi a los hombres; jamás he visto dioses. ¿Cómo ha de ver los dioses un pastor ignorante? Mira el sol desangrado que se pone a lo lejos. V EPITAFIO La delicia, el poder, el pensamiento aquí descansan. Ya la fiebre es ida. Buscaron la verdad, pero al hallarla no creyeron en ella. Ahora la muerte acuna sus deseos, saciándolos al fin. No compadezcas su sino, más feliz que el de los dioses sempiternos, arriba. A M O R   O C U L T O Como un tumulto gris del mar levanta un alto arco de espuma, maravilla multiforme del agua, y ya en la orilla roto, otra nueva espuma se adelanta; Como el campo despierta en primavera eternamente, fiel bajo el sombrío celaje de las nubes, y al sol frío con asfodelos cubre la pradera; Como el genio en distintos cuerpos nace, formas que han de nutrir la antigua gloria de su fuego, mientras la humana escoria sueña ardiendo en la llama, y se deshace, Así siempre, como agua, flor o llama, vuelves entre la sombra, fuerza oculta del otro amor. El mundo bajo insulta. Pero la vida es tuya: surge y ama. G A V I O T A S   E N   L O S   P A R Q U E S Dueña de los talleres, las fábricas, los bares todas piedras oscuras bajo un cielo sombrío, silenciosa a la noche, los domingos devota, es la ciudad levítica que niega sus pecados. El verde turbio de la hierba y los árboles interrumpe con parques los edificios uniformes, y en la naturaleza sin encanto, entre la lluvia, mira de pronto, penacho de locura, las gaviotas. ¿Por qué, teniendo alas, son huéspedes del humo, el sucio arroyo, los puentes de madera de estos parques? Un viento de infortunio o una mano inconsciente, de los puertos nativos, tierra adentro las trajo. Lejos quedó su nido de los mares, mecido por tormentas de invierno, en calma luminosa los veranos. Ahora su queja va, como el grito de almas en destierro. Quien con alas las hizo, el espacio les niega. U N   E S P A Ñ O L   H A B L A   D E   S U   T I E R R A Las playas, parameras al rubio sol durmiendo, los oteros, las vegas en paz, a solas, lejos, Los castillos, ermitas cortijos y conventos, la vida con la historia, tan dulces al recuerdo, Ellos, los vencedores Caínes sempiternos, de todo me arrancaron. Me dejan el destierro. Una mano divina tu tierra alzó en mi cuerpo y allí la voz dispuso que hablase tu silencio. Contigo solo estaba, en ti sola creyendo; pensar tu nombre ahora envenena mis sueños. Amargos son los días de la vida, viviendo sólo una larga espera a fuerza de recuerdos. Un día, tú ya libre de la mentira de ellos, me buscaras. Entonces ¿qué ha de decir un muerto? V I O L E T A S Leves, mojadas, melodiosas, su oscura luz morada insinuándose tal perla vegetal tras verdes valvas, son un grito de marzo, un sortilegio de alas nacientes por el aire tibio. Frágiles, fieles, sonríen quedamente con mucha incitación, como sonrisa que brota desde un fresco labio humano. Mas su forma graciosa nunca engaña: nada prometen que después traicionen. Al marchar victoriosas a la muerte sostienen un momento, ellas tan frágiles, el tiempo entre sus pétalos. Así su instante alcanza, norma para lo efímero que es bello, a ser vivo embeleso en la memoria. P Á J A R O   M U E R T O Sobre la tierra gris de la colina, Bajo las hojas nuevas del espino, al pie de la cancela donde pasan jóvenes estudiantes en toga roja, rota estaba tu ala blanca y negra, inmóvil en la muerte. Parecías una rosa cortada, o una estrella desterrada del trono de la noche. Aquella forma inerte fue un día vuelo extasiado en la luz, el canto ardiente de amanecer, la paz nocturna del nido allá en la cima. Inútil ya todo parece, tal parece la pena del amor cuando se ha ido, el sufrir por lo bello que envejece, el afán de la luz que anegan sombras. Si como el mar, que de su muerte nace, fueras tú. Una forma espectral de ti vislumbro que llora entre los aires los amores breves y hermosos de tus días idos. Ahora, silencio. Duerme. Olvida todo. Nutre de ti la muerte que en ti anida. Esa quietud del ala, como un sol poniente, acaso es de la vida una forma más alta. E L R U I S E Ñ O R   S O B R E   L A   P I E D R A Lirio sereno en piedra erguido junto al huerto monástico pareces. Ruiseñor claro entre los pinos que un canto silencioso levantara. O fruto de granada, recio afuera, mas propicio y jugoso en lo escondido. Así, Escorial, te mira mi recuerdo. Si hacia los cielos anchos te alzas duro, sobre el agua serena del estanque hecho gracia sonríes. Y las nubes coronan tus designios inmortales. Recuerdo bien el sur donde el olivo crece junto al mar claro y el cortijo blanco, mas hoy va mi recuerdo más arriba, al la sierra gris bajo el cielo azul, cubierta de pinares, y allí encuentra regazo, alma con alma. Mucho enseña el destierro de nuestra propia tierra. ¿Que saben de ella quienes la gobiernan? ¿Quienes obtienen de ella fácil vivir con un social renombre? De ella también somos los hijos oscuros. Como el mar, no mira qué aguas son las que van perdidas a sus aguas, y el cuerpo, que es de tierra, clama por su tierra. Porque me he perdido en el tiempo lo mismo que en la vida, sin cosa propia, fe ni gloria, entre gentes ajenas y sobre ajeno suelo cuyo polvo no es el de mi cuerpo; no con el pensamiento vuelto a lo pasado, ni con la fiebre ilusa del futuro, sino con el sosiego casi triste de quien mira a lo lejos, de camino, las tapias que de niño le guardaran dorarse al sol caído de la tarde, a ti, Escorial, me vuelvo. Hay quienes aman los cuerpos y aquellos que las almas aman. Hay también los enamorados de las sombras como poder y gloria. O quienes aman sólo a sí mismos. Yo también he amado en otro tiempo alguna de esas cosas, mas después me sentí a solas con mi tierra, y la amé, porque algo debe amarse mientras dura la vida. Pero en la vida todo huye cuando el amor quiere fijarlo. Así también mi tierra la he perdido, y si hoy hablo de ti es buscando recuerdos en el trágico ocio del poeta. Tus muros no los veo con estos ojos míos, ni mis manos los tocan. Están aquí, dentro de mí, tan claros, que con su luz borran la sombra nórdica donde estoy, y me devuelven a la sierra granítica en que sueñas inmóvil, por la verde foscura de los montes brillando al sol como un acero limpio, desnudo y puro como carne efímera, pero tu entraña es dura, hermana de los dioses. Eres alegre, con gozo mesurado hecho de impulso y de recogimiento, que no comprende el hombre si no ha sido hermano de tus nubes y tus piedras. Vivo estás como el aire abierto de montaña, como el verdor desnudo de solitarias cimas, como los hombres vivos que te hicieron un día, alzando en ti la imagen de la alegría humana, dura porque no pase, muda porque es un sueño. Agua esculpida eres, música helada en piedra. La roca te levanta como un ave en los aires; piedra, columna, ala erguida al sol, cantando las palabras de un himno, el himno de los hombres que no supieron cosas útiles y despreciaron cosas prácticas. ¿Qué es lo útil, lo práctico, sino la vieja añagaza diabólica de esclavizar al hombre al infierno en el mundo? Tú, hermosa imagen nuestra, eres inútil como el lirio. Pero, ¿cuáles ojos humanos sabrían prescindir de una flor viva? Junto a una sola hoja de hierba, ¿qué vale el horrible mundo práctico y útil, pesadilla del norte, vómito de la niebla y el fastidio? Lo hermoso es lo que pasa negándose a servir. Lo hermoso, lo que amamos, tú sabes que es un sueño y que por eso es más hermoso aún para nosotros. Tú conoces las horas largas del ocio dulce, pasadas en vivir de cara al cielo cantando el mundo bello, obra divina, con voz que nadie oye ni busca aplauso humano, como el ruiseñor canta en la noche de estío, porque su sino quiere que cante, porque su amor le impulsa. Y en la gloria nocturna divinamente solo sube su canto puro a las estrellas. Así te canto ahora, porque eres alegre, con trágica alegría titánica de piedras que enlaza la armonía, al coro de montañas sujetándola. Porque eres la vida misma nuestra, mas no perecedera, sino eterna, con sus tercos anhelos conseguidos por siempre y nuevos siempre bajo una luz sin sombras. Y si tu imagen tiembla en las aguas tendidas, es tan sólo una imagen; y si el tiempo nos lleva, ahogando tanto afán insatisfecho, es sólo como un sueño; que ha de vivir tu voluntad de piedra. Ha de vivir, y nosotros contigo.

A A N   E E N   D O D E   D I C H T E R (F.G.L.) Gelijk we nooit in de rots de lichte bloem zien opengaan, zo bloeit in schoonheid de frisse en hoge sier niet in een bars en hard volk. Daarom hebben ze je gedood, omdat je frisheid was in onze dorre aarde en blauw in onze donkere lucht. Licht is het deel van het leven dat de dichters zoals goden vrijkopen. De haat en de verwoesting houden altijd aan in het eeuwig helemaal gallige ingewand van de gruwelijke Spanjaard die het verhevenste belaagt met een steen in zijn hand. Als je niet met enige schitterende gave wordt geboren, is het droevig hier, waar de mensen in hun ellende slechts de belediging, de hoon, het diepe wantrouwen beleven tegenover degene die de ondoorzichtige woorden verheldert met hun verborgen oorspronkelijke gloed Het zout van onze wereld was jij, bij leven was je zoals een zonnestraal, en nu bestaat nog slechts je herinnering die dwaalt en voorbijloopt, de muur van de lichamen koestert met de nasmaak van de papavers die onze voorouders innamen op de rand van de vergetelheid. Als je engel het geheugen te hulp schiet zijn deze mensen schimmen die nóg beven achter het onkruid van de aarde; de dood zou beweren meer in leven te zijn dan het leven omdat jij bij hem bent, voorbij de poort van zijn uitgestrekt rijk dat hij bevolkt met vogels en blaren met je onvergelijkelijke lieftalligheid en jeugd. De lente glanst hier nu. Zie de stralende jongelingen die je bij leven zo beminde samen voorbijgaan, efemeren langs de schittering van de zee. Mooie naakte lijven die met hun uitgelezen vorm achter zich de begeertes meenemen en die alleen bitter sap bevatten want hun geest koestert geen flonkering van liefde of van een verheven gedachte. Alles gaat gelijkelijk voort zoals toen, zo betoverend dat de duisternis waar jij in viel onmogelijk lijkt. Een immense verborgen aandrang duidt erop dat zijn onbekende prikkel uitsluitend bij de dood in ons kan bedaren. Zoals de aandrang van het water dat niet voldaan is met zich in de golven uit te beelden maar dat naamloos wil verloren lopen in de voorgeborchten van de zee. Maar tevoren kende je de diepere realiteit van deze wereld niet: de haat, de trieste haat van de mensen die in jou zijn overwinning door het vreselijke zwaard verkoos aan te tonen, met je uiteindelijke angst onder het rustige licht van Granada, veraf tussen cipressen en laurieren, en onder je eigen mensen en door dezelfde handen die je ooit onderdanig zullen vleien. Voor de dichter is de dood de overwinning; een demonische wind jaagt hem door het leven, en indien een blinde kracht zonder begrip voor liefde door een misdaad jou, dichter, in held omvormt, beschouw in ruil, broeder, hoe tussen de droefheid en de verachting een groothartigere macht je vrienden toestaat in een hoek vrijelijk te rotten. Neem je donkere vrede, zoek andere dalen, een stroom waar de wind de geluiden tussen riet en irissen en de zo oude betovering van het welsprekende water meedraagt, waarin de echo zoals de menselijke roem rondtolt, zoals zij uit de verte, vreemd zoals zij en even steriel. Moge je grote waanzinnige ijver tussen de frisheid van de eeuwige rozen de zuivere liefde van een adolescente god ontmoeten; want deze goddelijke begeerte, hier op aarde verloren, maakt doorheen zoveel leed en verworpenheid ons met zijn eigen grootsheid opmerkzaam op enig peilloos scheppend wezen dat de dichter concipieert als taal van zijn heerlijkheid en hem later over de dood heen troost. D E   F O N T E I N Mijn verlangen, slapeloos fris geruis op een achtergrond van groen gewas, verheft zich naar de bleke lucht als een ranke zuil, en hoewel geknot, kroont haar gratie de zo hemelse rust van het water. Banaanbomen en kastanjes in vlakke lanen voeren mijn diafane zucht mee naar de verte, van de klaarste wegjes naar de vluchtige wolken, met de langzame vleugelslag van de grijze duiven. Aan de voet van de standbeelden, die door de tijd zijn geveld, terwijl ik hun steen - uniek onder het bestaande - naboots waarvan de bekoring mijn trillend beeldhouwen van vloeibare ogenblikken heeft vastgelegd, sterf ik en sta ik altijd weer op. Dit bestendig opwellen komt met een zweem van vrede van de verwijderde bergtop, waar goden van de voorbije eeuwen ten onder gingen, naar het leven dat mijn blauw ijzige heftigheid vagelijk verguldt. Verstilde accenten van de oude passies, zegepralen, duels van lang geleden, dolen door mij in de wind, en onder het beginnende donker van de avond zijn ze raadsels bij het ijle geroezemoes van de kortstondigen. De toverkunst van het water brengt de tijd tot staan; ik ben goddelijke bevrijding uit de smart van de mens, gestalte van wat wegvlucht van het licht naar de schaduw, ontsteltenis voor de dood opgetild tot melodie. H E T   G O D S B E Z O E K De helft van mijn leven is nu voorbij. Mijn lichaam blijft bestaan en nog tollen en weerklinken de stemmen in mijn oren met kwijnende betovering, de rijzige dagen echter zijn al ver opgestapt; alleen bleke herinneringen aan hun liefde hebben ze me nagelaten. Zoals de landbouwer bij het zien van zijn verloren arbeid zijn ogen ten hemel slaat en op regen wacht, zo wil ik in dit verwarde uur hopen op enkele goddelijke tranen die mijn oogst opfrissen. Maar uitermate onverzettelijk blijft neerslachtigheid bij als sombere gast van mijn dromen. Mag ik hopen misschien? Alles werd aan de mens gegeven als kortstondig vermaak van het bestaan; hij kan die diepere drang die een liefdespauze vraagt midden in de vlucht van de dingen nergens mee verbinden. Vergeefs zou je je beklagen over je werk, je huis, de vrienden die je verloor in die grote demonische oorlogscommercie. Ik ben in de stad die de rijkaard voor zijn trots heeft opgericht, waar de donkere ellende het uitschreeuwt in de hoeken of taferelen uitstalt die mijn ogen vol tranen doen schieten. En terwijl ik van machteloze droefheid op mijn vuisten bijt tel ik maar steeds bij mezelf mijn schaarse muntstukken want het verkrijgen van een stuk brood en wat kleren hier veronderstelt een inspanning groter dan die van de antieke helden toen ze monsters overwonnen, terwijl ze met hun lans betoveringen doorbraken. Gelijk een opvlammende feniks ontstaat de revolutie telkens opnieuw in de harten van de verworpenen. Dat weet de oplichter onder de bomen van de pleinen: en zijn Argentijnse kindermeisje, zijn klinkende rinkelbel, lokkend tussen de blaren, betovert het robuuste en misleide volk met kwaadaardige welsprekendheid, en bloederige liederen wiegen hun ellende. Tot mijn verdriet begrijp ik dat anderen onmetelijk lijden stille mannen die geen tijd vrij hebben om hun verscheurdheid ten hemel te klagen. Ik echter kan hun energische stilte niet nadoen, want mij verlicht deze troost van mijn stem zonder land en zonder vriend in de diepe eenzaamheid van wie niets nog in zijn armen houdt tenzij de lucht rondom, precies als een schip bij het wegvaren over zee. Waar zijn de vroegere gezellinnen van de man naartoe? Mijn verstelsters van ontwerpen, mijn weefsters van hoop zijn gestorven. Hun naalden en strengen rusten in een hoek onder stof, zonder de zang onder het werk. Gelijk een schim zonder contact met het scherp der dagen loop ik gebaren en woorden te herhalen terwijl ik in de verte de onmetelijke geeuw van de voorbije eeuwen hoor. De tijd, die grenzeloze witte woestijn, dat scheppende niets, bedreigt de mensen en met onsterfelijk licht stelt hij zich open voor de jeugdige verlangens. Dwaas willen enkelen zijn magische weerschijn grijpen, maar anderen bezweren hem met een kind in hun armen opgedragen als slachtoffer omdat uit nieuw leven hun leven zich in stand houdt zoals het water uit het water dat door mensen is gehuild. Maar jou, God, waarmee zullen wij je bedaren? Mijn dorst was jij, jij was mijn verloren liefde, mijn vernield huis, mijn afgeleefd leven, en het huis en het leven van zoveel mensen op de dool zoals ik bij de ondergang van een land. Kaartenhuisjes, mijn povere paradijzen stortten het ene na het andere in elkaar. Bewoog jouw hand de lucht die ze deed instorten en, in de diepe neerslachtigheid, in de grote leegte achter hen, verheft zich eindelijk vóór mij de wolk die je aanwezigheid verhult? Sla niet in woede mijn lichaam met je bliksemstraal: als jij de liefde niet bent, wie in je wereld zal dat zijn? Heb medelijden uiteindelijk, aanhoor dit gefluister dat aanzwelt en gelijk een golf tot aan de voet van je goddelijke onverschilligheid rolt. Zie de bedroevende stenen die wij al op onze schouders meesleuren om je gaven te begraven: de schoonheid, de waarheid, het recht; jij alleen was bij machte om hun onmogelijke gloed in ons op te wekken. Indien zij vandaag stierven, zou jij uit ons geheugen vervagen gelijk een verre droom van de mensen die ooit bestonden. A V O N D S C H E M E R I N G   I N   D E   K A T H E D R A A L Geen mens in de verlaten straten. De wind en boven de muren het licht dat de dakranden in de laatste zonnestralen ontbrandt. Achter een poort klaagt het verborgen water. Kom naar de kathedraal, ziel die van eenzaamheid rilt. Wanneer de boer op dit uur de reeds geopende aarde met de voren achterlaat ontstaan uit gedaan werk vreugde en rust. Dicht bij God verwijlt zijn denken. Enkele droge populieren verheffen een vermetele vlam in het veld gelijk de levendige rook boven de daken van de huizen. Een kudde keert terug naast de donkere beek waar de middag tussen het gras slaapt. De kilte komt opzetten en de hemel is dieper. Helemaal rust - glas, hout, brons, - verschijnt de extatische kathedraal gelijk een droom uit steen, uit geluidloze muziek, van de rechtopstaande pijl van de toren tot aan het portaal met brede grijze vloertegels. Zuivere gloed in het duister van de eeuwen. Een waakgebed zeggen die engelen en hun ontblote zwaard boven de portiek, opgefleurd met glimlachjes van de oude heiligen, is net een herfsttuin die mossen liet ontstaan tussen de gebeeldhouwde rozen. De mensen van nu vinden hier - waar het vermoeide lichaam in duisternis baadt - de vrede, vrede voor hun wrok, vrede voor hun liefdes, zoete en lange vergetelheid. Ga de kathedraal binnen, kijk door de slank gewelfde hoge beuken, aangenaam voor de dolende passen over het marmer, tussen zuilen door naar het altaar, serene gloeiende kool vuur, heerlijkheid aangewezen voor de eenzame ziel. Met het geruisloze leven der dingen op het onveranderlijke aanschijn van de wereld verlopen deze uren in de kerk zoals het kind uitrust omdat het gelooft in de voorzichtige kracht van zijn vader. Er is strijd noch vrees, er is leed noch verlangen. Alles blijft aanvaard tot de dood en vergeten na de dood, in aanschouwing, vrij van het lichaam, en in aanbidding. Noodzaak voor de ziel verstoken van vreugde. Gindse ruiten van het hoge grote raam gaan vervagen en nauwelijks nog iriseren ze zwakjes met zielig goud. De dag sterft uit maar de vrede blijft bestaan languit in de schaduw uitgestrekt. Enkele verre stappen raken zacht de vloer. Een of andere gedaante bidt alleen, neergevallen voor een breed traliehek waar de vleugel van een gele vlam beeft. Verborgen klaagzang bewasemt de ziel; ze voelt de aanwezigheid van een mysterieuze macht die voor de mens de troost schept, goddelijke schaduw die zich uit in de stilte. Aroma's, energieke scheuten komen boven die het leven bevestigen gelijk sap van de aarde dat in wonderlijke groene gestalten uitbreekt; verborgen binnen de muren van deze kerk komt de bezielende adem van onze wereld langs en verlucht de nacht van de mensen. L A Z A R U S Het was heel vroeg in de morgen. Nadat ze de steen hadden weggerold, met moeite omdat niet de materie maar de tijd daarop woog, hoorden ze een rustige stem die mij riep, zoals een vriend roept als het duister valt en iemand achterblijft die moe is van de dag. Het bleef lang stil. Zo vertellen het degenen die het zagen. Ik herinner me niets dan de vreemde kou die met beklemming van halfslaap uit de diepe grond opwelde, en langzaam begon hij mijn borstkas wakker te maken, met enkele lichte klopjes drong hij daarop aan, hij wou beslist dat mijn bloed opwarmde. In mijn lichaam snerpte pijn, een reële pijn of een pijn die ik droomde. Opnieuw was het leven daar. Toen ik mijn ogen opende was er de grauwe dageraad die de waarheid sprak. Want die gespannen gezichten boven mij waren woordeloos, ze maalden een vage droom beneden het peil van het wonder, gelijk een weerbarstige kudde die niet voor de stem maar voor de steen beducht is, en het zweet van hun voorhoofden hoorde ik zwaar in het gras vallen. Iemand sprak woorden over nieuwe geboorte. Maar hier was geen moederlijk bloed of geen bevruchte schoot die onder pijn nieuw treurend leven schept. Alleen brede zwachtels, gele doeken met felle geur ontblootten het vlees, grauw en week gelijk een bedorven vrucht, geen donker glanzend lichaam, roos van de verlangens, maar het lichaam van een kind van de dood. De rode hemel spleet open in de verte achter olijfbomen en heuvelruggen; de lucht was roerloos. De lichamen echter beefden gelijk takken als de wind waait en hij met uitgestrekte armen uit de nacht opkomt om mij zijn typisch vruchteloze ijver aan te bieden. Het licht deed me pijn en ik liet mijn voorhoofd op het stof zakken bij het voelen van de loomheid van de dood. Ik wou mijn ogen sluiten, het weidse donker zoeken, de oorspronkelijke duisternis die haar bron onder de wereld verbergt en het herinneren zuivert van schaamtegevoel. Toen huilde een lijdende ziel, wrang, ontwricht, in mijn ingewanden, doorheen de duistere gangen van mijn lichaam, om haast te botsen tegen de muur van het beendergestel en koortsvloeden op te wekken in mijn bloed. De man die met zijn hand de lamp ophield, getuige van het wonder, doofde plots de vlam omdat het al dag was geworden. Een plotse schaduw viel over mij. Dan, diep onder een voorhoofd, zag ik een paar ogen vol medelijden, en bevend ontdekte ik een ziel die door de liefde de wereld beheerst en waarin mijn ziel zich ontzaglijk verruimde. Ik zag twee voeten die de grens van het leven afbakenden, de zoom van een kleurloze tuniek vol plooien die neerhing tot ze bijna de grafkuil raakte, gelijk een vleugel als die aanmaant om het licht achterna te stijgen. Ik besefte opnieuw de droom, de waanzin en de vergissing in leven te zijn, in wezen dag na dag een treurend lichaam. Maar hij had mij geroepen en mij bleef niets over dan hem te volgen. Daarom stond ik recht en ging geruisloos mee, hoewel alles mij vreemd was en onwezenlijk, terwijl ik dacht: zo hebben zíj moeten lopen toen ik gestorven was en zij mij gingen begraven. Het huis lag veraf; opnieuw zag ik de witte muren ervan en de cipres in de tuin. Boven het dakterras stond een bleke ster. Binnen vonden we geen gloed in de haard die vol as lag. We zaten allen rond hem aan tafel. Ik vond het brood bitter, het fruit zonder smaak, het water zonder friste, de lichamen zonder verlangen; het woord broederschap klonk vals, en van het beeld van de liefde bleven in de wind slechts vage herinneringen over. Hem was bekend dat alles dood was in mij, dat ik een dode was die ronddoolde onder de doden. Ik zat aan zijn rechterkant; hij bekeek mij als iemand die ze bij zijn terugkeer onthalen. Zijn hand lag dichtbij en ik liet er mijn voorhoofd op rusten met afschuw voor mijn lichaam en mijn ziel. Zoals wie tot God bidt, - want zijn naam, weidser dan de tijden, de zeeën, de sterren, past in de troosteloosheid van de mens die alleen is, - zo bad ik in stilte om kracht om het leven op te nemen, nog een keer. Zo smeekte ik onder tranen kracht om gelaten mijn onwetendheid te ondergaan, terwijl ik mij zou inzetten, niet voor mijn leven of mijn geest, maar voor een waarheid die ik in die ogen had vermoed op dit uur. Schoonheid is geduld. Ik weet dat de veldlelie, na haar bescheiden duister bestaan onder de grond doorheen zoveel nachten langdurige wachttijd, uit overdadig groen tot blanke bloemkroon opgestaan, uitbreekt, ooit, in zegevierende pracht. I N D R U K   V A N   V E R B A N N I N G Het gebeurde vorige lente, vandaag zowat een jaar geleden, in een uithoek van het oude Temple in Londen, met oude inboedel. Achter oude gebouwen gaven de vensters uit op de verte, tussen het gras de grijze weerkaatsing van de rivier. Alles was grijs en vermoeid gelijk de iris van een zieke parel. Er waren oude heren, oude dames, bestofte pluimen op hun hoeden; gezoem van stemmen ginder in de hoeken, dicht bij tafels met gele tulpen, familiefoto's en lege theepotten. Het invallende donker dat naar kat rook wekte geluiden in keukens. Een zwijgzame man zat in mijn buurt. Ik zag de schaduw van zijn lang profiel zich enkele keren verstrooid vertonen naast de rand van zijn kopje, met de eigen vermoeidheid van de dode die uit zijn graf terugkeert naar een mondain feest. Op de lippen van iemand daar in die hoeken waar de ouden samen fluisterden ontstond plots een woord, compact gelijk een traan bij het vallen: Spanje. Naamloze vermoeidheid tolde door mijn hoofd. Ze staken de lichten aan. Wij gingen weg. Na lange trappen bijna in het duister bevond ik me later op straat en naast mij, toen ik me omdraaide, zag ik opnieuw die zwijgzame man, die onduidelijk iets zei met buitenlands accent, een kinderlijk accent in een oud geworden stem. Onder het gaan volgde hij mij alsof hij alleen was onder een onzichtbare last, zijn grafsteen die hij voortsleepte; wat later stond hij stil. "Spanje?" zei hij. "Een naam. Spanje is dood." Er was een plotse bocht in het straatje. Ik zag hem in het vochtige donker vervagen. B E G R A A F P L A A T S   I N   D E   S T A D Achter het open hek in de muren de zwarte grond zonder bomen of gras met houten banken ginds waar, tegen de avond, enkele zwijgzame ouden gaan zitten. Daar rond staan de huizen, dichtbij vind je winkels, straten waar kinderen spelen, en langs de graven rijden de treinen voorbij. Het is een armoedige wijk. Als verstelwerk aan de grijze gevels hangen in de ramen lappen klam van de regen. Uitgewist zijn reeds de inscripties op de zerken met doden van twee eeuwen, zonder vrienden die hen vergeten, clandestiene doden. Maar als de zon ontwaakt, want tegen juni aan straalt de zon enkele dagen, moeten de oude botten wel iets voelen in de diepte. Geen blad en ook geen vogel. Steen, anders niets. Aarde. Ziet de hel er zo uit? Er is leed zonder vergeten, met lawaai en ellende, langdurige kou en geen hoop. Hier bestaat de geruisloze droom van de dood niet, want nog roert zich het leven tussen deze graven zoals een prostituee haar handel voortzet onder de doodstille nacht. Wanneer uit de bewolkte hemel het donker valt en de rook van de fabrieken als grijs poeder gaat liggen, komen stemmen uit de kroeg, en later brengt een trein die voorbijrijdt brede echo's in opschudding gelijk woedend brons. Nog is dit het oordeel niet, naamloze doden. Rustig maar, slaap: slaap indien jullie dat kunt. Het is mogelijk dat ook God niet meer aan jullie denkt. A N T I E K E   T U I N Opnieuw naar de besloten tuin gaan die achter de bogen van de muur tussen magnolia's, citroenbomen, de bekoring van het water bewaart. Opnieuw in de stilte horen, doorzongen van trillers en blaren, het zoele zoemen van de lucht waar de oude zielen op drijven. Nog eens de hoge hemel zien in de verte, de slanke toren als lichtende bloem boven de palmen, de huizen allemaal altijd prachtig. Nog eens, zoals toen, de scherpe doorn van de begeerte voelen, terwijl de jeugd, voorbijgegaan, terugkomt. Droom van een god zonder tijd. D E   A A N B I D D I N G   V A N   D E   W IJ Z E N I WAKE Melchior De eenzaamheid. De nacht. Het terras. De geluidloze maan tussen de zuilen. Bij de wijn en de vruchten, mijn vermoeidheid. De tijd maakt ons alles moe, zelfs het geluk, als het zijn smaak verloren heeft, wordt het bitter, en vandaag de dag vind ik in de anderen slechts leugen, hier in mijn borst verveling en angst. Als toch maar de magische legende werkelijkheid werd op een dag. De profetische ster die zuiver en klaar uit de duisternissen wordt geboren en die, gelijk een traan op een Ethiopisch gezicht, over de hemel het mysterieuze spoor van de goden trekt, moet de goddelijke waarheid belichamen waar dat licht heen wijst. Zal betovering nog mogelijk zijn als jeugd met haar verlangen voorbij is? Als ik zit te denken, hier, onder de ogen van de nacht, is dat geen geringer wonder: als ik leef kan even goed een God leven boven ons. Nooit echter troost ons een gedachte, wel de woordeloze pracht van de dingen. Hoe zalig is de nacht. Als de lucht van ver een geur van nardus naar het terras meevoert en de slaperige toon van het water op een echo lijkt, voel ik in mij de wazige vorm van mijn jonge jaren met hun fleur herleven. Zo onttrekt de mens aan de bodemloze tijd illusievolle vertroosting, stellige pijnen, en zo ademt zijn verlangen. Een eenzaam lichaam dat zijn vrees en zijn hoop in slaap wiegt loopt van de schaduwkant naar de schaduw. Maar ik heb dorst. Tranen van de wijnstok, met brandende verkwikking fris op de lip, net alsof een zonnestraal door de nevel brak. Genot van de vruchten met gladde en donkere huid, gelijk een lichaam als uitvloeisel van verlangen aangeboden. Heer, geef ons de vrede van de voldane begeerten, van de vervulde levens. Zijn gelijk de bloem die ontkiemt en later open in vrede ademt, die onder de hemel vol zonlicht zingt, hoewel de dood bestaat: de top zal in de helling nog ten onder gaan. Duivel Glorie aan God in de hoogten van de hemel, aarde over de mensen in hun hel. Melchior Ook zonder dat de dageraad zijn ondoorgrondelijkheid ontheiligt, is de nacht bleek. En die ster, zuiverder dan de ochtendstralen, borrelt bij het geven van haar licht gelijk bloed dat blijmoedig uit de wonde stroomt. Vooruit, Eleazar, kom hier! Mensen die slapen en God ontwaakt uit een slaap van eeuwen. Laat de brandstapels ontsteken op de bergen dat het vuur vlug het nieuws uitdraagt naar de grenzen van vazalkoninkrijken. Bij het eerste licht moet ik vertrekken. En laat de dood mij het gezicht niet roven, mijn God, zonder u te aanschouwen. II DE   KONINGEN Balthazar Gelijk rondtrekkende herders wanneer het zwaard van de winter wonden slaat lopen wij een onzekere ster na, trekken 's nachts de woestijnen door, kamperen overdag dicht bij de muur van een of andere dode stad waar jakhalzen huilen; ondertussen, nadat we ons land verlieten, is de macht er openbaar te koop voor eerzuchtigen of oplichters die de oude menselijke drang om de wet, de orde, onder de voet te lopen nog altijd uitbuiten. Wij zoeken de waarheid, hoewel abstracte waarheden onnutte dingen zijn, weelde van dromers, wanneer kleine welbepaalde waarheden volstaan. Het is erg zijn bewogenheid op te kroppen tot ze schreeuwt, tot ze huilt om waarheid, om gerechtigheid. Niet de profeet kwam op voor de wereld, maar de inschikkelijke sofist die de wereld neemt zoals hij draait: oorlog, slavernij, kerkers en beulen zijn natuurlijke dingen, en de waarheid is droom, minder dan droom, rook. Gaspar Ik houd van de tuin als de serene herfstbloemen opengaan, van het ruisen van de bomen waarvan het licht in volkomen rust de kruin verguldt, terwijl het ranke water door de laan over het marmer danst en je in de verte, in meer gesloten lucht, een vogel hoort. Wanneer het nacht wordt en van de rivier een frisse wind over de naakte huid loopt, roept - gelijk een zachte stem - het huis - zijn muren halfopen gelijk een donkere schelp - de mens met de parel van het vuur waarin droom en verlangen hun zuivere stralen bundelen. Op bed verwacht een maagdelijk lichaam, naakt, vreesachtig, de armen van de minnaar wanneer hij vroeg in de morgen binnenkomt en het genot pijn doet. Dat is leven. Welk belang heeft waarheid of macht in vergelijking daarmee? Ik leef. Sta mij toe zo mijn tijd in verrukking door te brengen. Melchior Geen macht bestaat tenzij in God, in God alleen is het genot bestendig; de machtige zee is zijn arm, het blije licht zijn glimlach. Laat de eerzuchtige met zijn opgerichte torens de aarde overschaduwen; voedsel zullen ze zijn voor de orkaan die ze met stof en duisternis zoek maakt. Laat de wellustige kussen en bijten, kramp na kramp; daar in de hoogte beseft hij de maagdelijke onverschilligheid van de goede castraten. Waarom, koningen, zijn jullie bezorgd over macht en geluk die we achterlaten? Hoewel mijn leven oud is leeft het niet in het verleden maar kijkt vooruit; het hoopt op de heerlijkere ogenblikken waarop de ziel bevalligheid schenkt en het lichaam uiteindelijk bekoorlijk, mooi en onwetend zal zijn. Geef het goud en de parfums op, laat het goud zijn gewicht en dat de aroma's vervluchtigen. Waar onverhuld de waarheid schittert is niets anders nodig. Balthazar Welsprekende beurtzang, profetische redekunst van het ras waaraan met de macht ook het leven ontgaat. Maar mijn volk is jong, is sterk, en verschilt van het uwe, het Israëlitische. Gaspar Indien ik, onverschillig tegenover alle goden, naar de zoen en de roos smacht, is dat omdat zoen en roos voorbijgaan. Het zaligst zijn de vluchtige geneugten. Melchior Op schimmen verliefde dwazen. Vergeten jullie, afhankelijk als jullie koninkrijken zijn van het mijne, dat ik jullie nog steeds kan verplichten om tussen ongeschoeide slaven de koers van mijn ster te volgen? Wat is hoogmoed of wellust tegenover de angst, de grote zonde, de druk van de aarde? Balthazar Met jouw waarheid kon ik, als we haar vinden, een groot imperium oprichten. Gaspar Misschien, gelijk een lente, opent die waarheid rode begeerten. III PALINODIE   VAN   DE   GODDELIJKE   HOOP Die was het die we overstaken, een verlaten weg tussen zandvlakten met een droge vijgenboom, een waterput en de beschutting van een verlaten hut onder de kou. Ver, aan het opklimmen tussen wat rotsen, liep de herder met zijn magere zwarte geiten. Toen na de lange nacht het licht kwam dat de rijp op onze kleren deed schitteren, ontglipten de dingen overtuigingsloos als in een afgebroken droom. We leden honger, grote vermoeidheid. Naast de hut troffen we een wijngaard aan waar nog een tros overbleef, droog, die de vogels niet eens hadden gewild. Wij namen hem; van stof en zerpe wijn kleurde ons gehemelte. De rust deed goed, maar in de kalmte vereenzaamt je de onbetrokkenheid van het landschap en we hadden heimwee naar het stappen, naar de koorts van het gaan. In de hoogte zagen we de ster onbeweeglijk staan, bleek gelijk water bij het aanbreken van de dag; met haar late wonderglans boven de hut gaf zij een antwoord. De ongastvrije muren en de gebroken latei keken hulpeloos uit op het veld. Ons onderkoeld enthousiasme sloeg om zoals de wind in die woestijn. Wij hielden halt. Allen stegen af. Bij het binnengaan in de hut troffen we alleen vluchtelingen aan, een vrouw en een oude man. Maar er was nog iemand in de stulp: de vrouw hield een kind in haar armen, een god hoopten wij, een stralende en dwingende aanwezigheid, waarvan het aanschouwen de genade is en het ontberen ervan identiek aan de nacht van de minnaar afgunstig zonder zijn beminde. We vonden een leven zoals het onze, menselijk, erbarmelijk aan het schreien, met ogen die lijdend keken onder het gewicht van een ziel onderworpen aan het lot van de zielen, oogst die de dood zal wegmaaien. Onze gaven, subtiele parfums en edele metalen, lieten we op het stof achter, net alsof de rijke offerande tot god kon maken. Maar geen één van ons hield zijn geloof levend. En de gezochte waarheid bleef totaal zonder waarde, de wereld was arm, ziek, donker. We snakten naar onze luxueuze hofhouding, de gevechten en de oorlogen, of de gekoelde zalen, de baden, het zijdezachte toegeeflijke vlees van nog niet volwassen lichamen, of de rust van de tijd in de nachtelijke tuin, en mensen wilden wij zijn zonder enige god te aanbidden. IV OVER   DE   VOORBIJE   TIJD Kijk hoe het gele licht van de avond zich met reikende omarming over de aarde van de helling strekt; het verguldt het grijs van de herfstige olijfbomen, die al bol staan van de rijpe vruchten; kijk ginder de moerassen met lichtgevende nevel. Hier verloopt, jaar na jaar, ons leven; overdag leiden wij de kudden door de vlakte dicht bij de grasrijke bedding van het koortsige water; 's nachts naar de beschutting van de schaapsstal en de hut. Naar deze eenzame streken komen de mensen nooit, en nauwelijks zien we ze eens bij de kraampjes van de naburige markt, bij het begin van de week. Deze vredigheid is wel heerlijk. Op het genot van zijn vleugels gaat de leeuwerik geruisloos de heldere lucht door. Maar de vredigheid die de dingen in rust met heiligheid omhangt doet voor de mens een oogst herinneringen herleven. Een tijd geleden, ik was nog jong, zag ik op een morgen een vreemde optocht door de vlakte trekken: ruiters op kamelen, behangen met askleurige gewaden die een glinstering van goud gaven. Ze kwamen van de bergen achter de woestijnen, van de koninkrijken die aan de zee en de sneeuw grenzen, daardoor was hun stap op het stof vermoeid en in hun ogen sluimerde een droevige vraag. Het waren koningen die de laksheid en de macht dol hadden gemaakt, ze volgden 's nachts de koers van een ster, voorbode van een ander koninkrijk, rijker dan dat van hen. Maar in deze vlakte zagen ze de ster halt houden boven de oude hut, schuilplaats van herders. Van een vrouw en een man zonder huis of geld was ze deugddoende toevlucht tussen hun zwerftochten: hun schonk de vroege morgen een bleke en zwakke zoon. De schreeuw van de dieren die in de vlakte legerden weerklonk met de stemmen in vreemde talen, en toen ze de hut binnengingen ontdekten de koningen de menselijke ellende waar ze voordien geen weet van hadden. Later, als sloegen ze op de vlucht, vatten ze de terugtocht aan. Ook de zwervers trokken naar andere streken met hun kind in hun armen. Niets wist ik van hen. Zonnen en manen gingen. Ik wás jong. Ik bén oud. Mensen op de markt spraken over de koningen: een stierf op de terugweg, ver van zijn land; een ander, toen hij zijn troon was kwijtgeraakt, werd slaaf of bedelaar; de derde leefde eenzaam, overweldigd door droefheid. Ze zochten een nieuwe god en ze zeggen dat ze hem vonden. Ikzelf zag nauwelijks mensen; goden heb ik nooit gezien. Hoe moet een onwetende herder de goden zien? Hij kijkt naar de leeggebloede zon die in de verte ondergaat. V GRAFSCHRIFT Hier rusten het genot, de macht, de gedachte. De koorts is al geweken. Ze zochten de waarheid, maar bij het vinden geloofden ze er niet in. Nu wiegt de dood hun wensen, bevredigt ze tenslotte. Heb geen medelijden met hun lot, gelukkiger dan dat van de eeuwige goden daarboven. D U I S T E R E   L I E F D E Gelijk een grijs tumult van zee een hoge boog schuim verheft, veelvormig waterwonder, en, reeds aan de rand gebroken, ander nieuw schuim vooruitloopt; Gelijk de akker in de lente altijd weer ontwaakt, trouw onder de sombere wolkenhemel, en onder koele zon de graslanden met affodillen overdekt; Gelijk het genie in verschillende lichamen ontstaat, vormen die de oude glorie van zijn vuur moeten voeden, terwijl het menselijk schorem gloeiend van hartstocht droomt en ten onder gaat; Zo altijd, gelijk water, bloem of hartstocht, kom je terug naar de schaduw, donkere kracht van de andere liefde. De lage wereld hoont. Maar je leven behoort jou toe: sta op en bemin. M E E U W E N   I N   D E   P A R K E N Meester over de werkplaatsen is ze, over de fabrieken, de café's, allemaal donkere stenen onder een sombere hemel, zwijgzaam 's avonds, op zondagen devoot, onder de laars van de kerk, de stad die haar zonden loochent. Het vage groen van het gras en de bomen onderbreekt met parken de gelijkvormige gebouwen, en in de natuur zonder betovering, onder de regen, eensklaps, kijk, zwier van waanzin, de meeuwen. Waarom - al hebben ze vleugels - zijn ze te gast bij de rook, de smerige goot, de houten bruggen van deze parken? Een vlaag van tegenslag of een onbedachtzame hand dreef ze landinwaarts, van hun geboortehavens weg. Ver van de zeeën bleef hun nest achter, geschud door winterstormen, in stralende kalmte in de zomer. Nu klinkt hun klacht, gelijk de schreeuw van zielen in verbanning. Wie ze met vleugels schiep, de ruimte verloochent ze. E E N   S P A N J A A R D   S P R E E K T   O V E R   Z IJ N   L A N D De stranden, kale vlakten in slaap onder de goudgele zon, de terpheuvels, de laagvlakten in vrede, eenzaam, ver, de kastelen, kapellen, hoeven en kloosters, het leven met de geschiedenis, zo zoet voor de herinnering, zij, de zegevierende Kaïns voor altijd, van alles sleurden ze me weg. Mij laten ze verbanning over. Een goddelijke hand verhief je land in mijn lichaam en daar heeft de stem beschikt dat ze je stilte zal spreken. Met jou alleen was ik, alleen in jou geloofde ik; je naam te denken nu vergiftigt mijn dromen. Bitter zijn de dagen van het leven, als je, door de schuld van je herinneringen, slechts lange wachttijd doorleeft. Ooit, als jij al vrij bent van de leugens van die anderen, zal je me zoeken. Dan, wat moet een dode dan zeggen? V I O O L T J E S Luchtig, vochtig, welluidend, - hun duister violet licht is bijna zichtbaar als plantaardige parel achter groene schalen, - zijn ze een schreeuw van maart, een voorspelling van vleugels die uit de lauwe lucht worden geboren. Breekbaar, trouw, glimlachen ze zachtjes met veel aandrang, zoals glimlach die opbloeit van een frisse mensenlip. Hun bekoorlijke vorm echter bedriegt nooit: niets beloven ze dat ze daarna verraden. Terwijl ze zegevierend opmarcheren naar de dood houden zij een ogenblik, zij zo breekbaar, de tijd vast tussen hun bloembladen. Zo is hun kort moment, norm voor het vluchtige dat schoonheid is, voldoende om als intense verrukking in ons geheugen te bestaan. D O D E   V O G E L Op de grijze grond van de heuvel onder de vroege blaren van de meidoorn aan de voet van het traliehek waar jonge studenten in rode toga voorbijgaan lag je wit-zwarte vleugel gebroken, onbeweeglijk in de dood. Je leek een afgeknakte roos of een ster verbannen van de troon van de nacht. Die levenloze vorm was eens extatische vlucht in het licht, de vurige zang van de dageraad, de nachtelijke rust van het nest ginder in de kruin. Nutteloos schijnt toch alles; zo schijnt de liefdesmart als die geleden is, het lijden om schoonheid die veroudert, het elan van het licht dat schaduwen loochenen. Jij was gelijk de zee die uit haar dood wordt geboren. Vaag zie ik een schimvorm van je die in de luchten om de korte en mooie liefdes van je vroegere dagen treurt. Nu, stilte. Slaap. Vergeet alles. Voed uit jezelf de dood die in je nestelt. Die vleugelrust, net als een ondergaande zon, is wellicht een verhevener vorm van het leven. D E   N A C H T E G A A L   O P   D E   S T E E N Dicht bij de kloostertuin zie je eruit als een lelie rechtop in steen. Tussen de pijnbomen de heldere nachtegaal die een stille zang aanheft. Of vrucht van de granaat, ruw vanbuiten, maar rijp en sappig binnenin. Zo, Escoriaal, ziet je mijn herinnering. Verhef je je stug naar de weidse hemel, bevallig glimlach je over het serene water van de vijver. En de wolken kronen je onsterfelijke voornemens. Ik herinner mij goed het zuiden waar de olijfboom groeit dicht bij de klare zee en de witte hoeve, maar vandaag gaat mijn gedachtenis hoger, naar de grijze, met pijnwouden overdekte bergen onder de blauwe hemel, en daar vind ik, ziel bij ziel, een rustplaats. Verbanning leert ons veel over ons eigen land. Wat weten zij ervan die erover regeren? Diegenen die er een gemakkelijk leven met sociale vermaardheid aan overhouden? Van dat land zijn ook wij de bescheiden zonen. De zee kijkt ook niet na welk water het is dat verloren gaat uit haar water, en het lichaam, dat van aarde is, roept om zijn vaderland. Want ik ben verdwaald in de tijd zoals ik verdwaald ben in het leven zonder eigen bezit, geloof noch eer, onder vreemde mensen en op vreemde bodem waarvan de materie niet die van mijn lichaam is; niet met de gedachten naar het verleden gekeerd, niet met de droomkoorts van de toekomst, maar met de bijna droeve bedaardheid van wie onderweg in de verte de muren ziet die hem als kind ervoor bewaarden te schroeien in de zon bij het vallen van de avond, naar jou, Escoriaal, keer ik mij om. Er zijn er die van lichamen houden en anderen houden van zielen. Er zijn ook verliefden op de schaduwen zoals macht en roem. Of zij die alleen van zichzelf houden. Zelf heb ik in vroeger tijd van enige van deze dingen gehouden, maar daarna voelde ik me alleen met mijn land en hield ervan omdat je iets moet liefhebben zolang je in leven bent. Maar in het leven slaat alles op de vlucht wanneer de liefde het tracht vast te houden. Zo ook heb ik mijn vaderland verloren, en als ik vandaag over je spreek is dat omdat ik herinneringen zoek in het tragische nietsdoen van de dichter. Met deze mijn ogen zie ik je muren niet, noch raken mijn handen ze aan. Ze zijn hier, binnen mij, zo helder dat ze met hun licht het noordse donker uitwissen waar ik verblijf, en mij terugvoeren naar het granieten gebergte waarin jij beweegloos slaapt en in de zon blinkt als zuiver staal door de groene nevelachtigheid van de bergen, naakt en puur gelijk een efemeer lichaam, maar je wezen is standvastig, zuster van de goden. Je bent levenslustig met gematigde blijheid - ontstaan uit aandrang en ingetogenheid - die geen mens begrijpt als hij geen verwantschap heeft gevoeld met je wolken en je stenen. Je leeft zoals de ruime berglucht, zoals het naakte jonge groen van afgelegen bergtoppen, zoals de levende mensen die je ooit hebben gemaakt en in jou het beeld hebben opgericht van de menselijke levenslust, hardvochtig omdat ze niet voorbijgaat, woordeloos omdat ze een droom is. Gebeeldhouwd water ben je, muziek tot steen bevroren. De rots verheft je in de lucht gelijk een vogel; steen, zuil, naar de zon opgeheven vleugel, zing je de woorden van een hymne, de hymne van de mensen die geen nuttige dingen kenden en de praktische dingen geringschatten. Wat is nuttig, wat is praktisch tenzij de oude duivelse valstrik: de mens tot slaaf te maken van de hel in deze wereld. Jij, ons prachtige evenbeeld, bent overbodig gelijk de lelie. Maar welke menselijke ogen kunnen het stellen zonder een levende bloem? Vergeleken bij een enkele grasspriet, wat is de waarde van de vreselijke, praktische en nuttige wereld, nachtmerrie van het noorden, braaksel van nevel en ergernis? Het mooie is het voorbijgaande dat weigert te dienen. Het mooie, dat wat we liefhebben, je weet dat het een droom is en dat het voor ons daarom nog mooier is. Jij kent de lange uren van het zoete nietsdoen doorleefd met het gezicht naar de hemel en je bezingt de prachtige wereld, goddelijk werk, met een stem die niemand hoort en die geen applaus van mensen zoekt, zoals de nachtegaal zingt in de zomernacht, omdat zijn lot wil dat hij zingt, omdat zijn liefde hem drijft. En goddelijk alleen in de nachtelijke heerlijkheid stijgt zijn zuivere zang naar de sterren. Zo bezing ik je nu, omdat je levenslustig bent met tragische titanische levenslust van stenen, levenslust die verband houdt met je harmonie en haar in eenklank brengt met het koor van de bergen. Want jij bent ons eigen leven, niet vergankelijk echter, maar eeuwig, met zijn halsstarrige begeerten telkens en telkens opnieuw verwezenlijkt onder een licht zonder schaduwen. En als je beeld beeft in het gespannen water, dat is alleen maar een beeld; en als de tijd ons wegneemt en zoveel onvoldane ijver verstikt, is dat alleen gelijk een droom; want hij moet leven, je stenen wil. Leven moet hij, en wij met jou.